Πολλά τα βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει για την καταστροφή της Σμύρνης, τον διωγμό και τη σφαγή των Ελλήνων αποίκων το 1922. Τόσοι πρόσφυγες, τόσοι κατατρεγμένοι, τόσες κατεστραμμένες ψυχές που έχασαν όχι μόνο τις περιουσίες τους αλλά και αγαπημένα πρόσωπα και την πατρίδα τους.
«Η επιστροφή της Πηνελόπης» της Νοέλ Μπάξερ είναι άλλο ένα βιβλίο για τη Σμύρνη αλλά και όχι άλλο ένα βιβλίο για τη Σμύρνη. Μας μπερδεύεις τώρα θα μου πείτε. Και όμως η Μπάξερ γράφει ένα βιβλίο για τη Σμύρνη του σήμερα με τις αναμνήσεις, τις εικόνες, τις μυρωδιές και τις γεύσεις της Σμύρνης του 1922 και λίγο πριν και μετά την «Μεγάλη Φωτιά» όπως ακούς τους παλιούς να λένε για την αποφράδα εκείνη ημέρα.
«Η επιστροφή της Πηνελόπης» προσπαθεί να ρίξει φως στα τραγικά αιματηρά γεγονότα του 1922 παραθέτοντας μια εικόνα που μέχρι τώρα δεν έχουμε δει σε άλλα βιβλία. Παρόλο που η όλη ιστορία της Πηνελόπης που επιστρέφει στη Σμύρνη εκατό χρόνια μετά τη μεγάλη καταστροφή είναι στην ουσία να ανακαλύψει τις ρίζες της και τα χνάρια όσων την ανάθρεψαν με τις ιστορίες εκείνης της εποχής τα βήματα της και οι συναντήσεις της με ανθρώπους που θα την αγκαλιάσουν δίνουν το έναυσμα για ένα εσωτερικό ταξίδι αναζήτησης της πικρής αλήθειας πίσω από τη μεγάλη σφαγή.
Η περιπλάνηση της Πένι (Πενέλοπε Σάρεϊ) στις γειτονιές, στα σοκάκια και στις περιοχές της Σμύρνης που κατοικούσαν οι πρόγονοι της πριν από έναν αιώνα είναι άκρως ρεαλιστικές και όπως αναφέρει και η συγγραφέας είναι υπαρκτές τοποθεσίες, Καθώς διαβάζουμε τις τόσο ζωντανές περιγραφές της Μπάξερ αισθανόμαστε πως περπατάμε δίπλα στην ηρωίδα της και σημειώνουμε στο μυαλό μας τις ονομασίες των περιοχών ώστε αν… κάποτε βρεθούμε και εμείς στη Σμύρνη να τις επισκεφθούμε.
Η Νοέλ Μπάξερ σμίγοντας στίχους από το Ομηρικό έπος της Οδύσσειας πλέκει ένα σύγχρονο υφαντό αφήγησης και περιπλάνησης μιας άλλης Πηνελόπης που αντί να περιμένει στωικά τον Οδυσσέα (εδώ με την έννοια της χαμένης πατρίδας της Σμύρνης) ξεκινά εκείνη να τον αναζητήσει στις απέραντες θάλασσες της μνήμης της. Καθαρά μεταφορική η σημασία των στίχων της Οδύσσειας που όμως έρχονται να δέσουν τόσο αρμονικά με την ανασκαφή του παρελθόντος της πολύπαθης Σμύρνης.
Τελικά η Σμύρνη ήταν ένα μεγάλο χωνευτήρι λαών και πολιτισμών που μπλέκονταν μεταξύ τους όχι μόνο οι γλώσσες τους αλλά και οι γεύσεις και οι μυρωδιές των φαγητών τους και οι άνθρωποι τους ήταν μια μεγάλη οικογένεια άσχετα από που προέρχονταν και ποια θρησκεία ασπάζονταν. «Η επιστροφή της Πηνελόπης» είναι ένα μάθημα ζωής φέρνοντας στην επιφάνεια άγνωστες, μέχρι τώρα, πτυχές μιας περιοχής που κάποτε ήταν σημαντικό σημείο αναφοράς για όλο τον κόσμο.
Κάθε σπίτι της Ελλάδας έχει σίγουρα έναν άνθρωπο που έχει έρθει ως πρόσφυγας από τη Σμύρνη. Κάθε σπίτι έχει και μια ιστορία πόνου και κατατρεγμού. Ίσως για αυτό είναι τόσες πολλές οι αναφορές, τόσα πολλά τα βιβλία. Τόσες πολλές ιστορίες που θέλουν να βγουν προς τα έξω ακόμα και σήμερα που σε λίγους μήνες θα κλείσουν όντως εκατό χρόνια από τη «Μεγάλη Φωτιά».
Για όσους θέλουν κάτι διαφορετικό αλλά και συνάμα τόσο οικείο από τη Σμύρνη του σήμερα και του χθες το βιβλίο της Νοέλ Μπάξερ «Η επιστροφή της Πηνελόπης» αποτελεί την καλύτερη πρόταση δίνοντας και τη διάσταση μιας δοκιμιακής μορφής ενός μυθιστορήματος σε όσους ψάχνουν να βρουν απαντήσεις και χαμένες μνήμες.
Το βιβλίο της Νοέλ Μπάξερ «Η επιστροφή της Πηνελόπης» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Book Tales 